Geschiedenis van matcha-thee: van diancha Song tot de erfenis van Uji

De matcha die we vandaag in een kom genieten, heeft een geschiedenis die eeuwen eerder begint in het China van de Song-dynastie. Daar werd een manier van poederthee bereiden ontwikkeld die de basis legde voor wat uiteindelijk in Japan zou uitgroeien tot matcha.

Chinese oorsprong: poederthee en de diancha-methode

Tijdens de Song-dynastie werd thee fijn gemalen, gezeefd en met heet water bereid in een proces dat bekend staat als diancha. Deze methode, met een reeks goed gedefinieerde stappen zoals het malen van thee, zeven en het verwarmen van water, neemt een sleutelpositie in de theegeschiedenis in en is de directe voorloper van de Japanse matcha.

De Song-theecultuur liet ook zijn sporen na in de selectie van de serviesstukken. Keizer Song Huizong, auteur van het verhandeling Da Guan Cha Lun, prees de kommen met blauwzwart glazuur en waardeerde vooral de haasvacht-glazuur effecten, een esthetiek die geassocieerd wordt met de beroemde pottenbakkerij van Jian, tegenwoordig bekend als jian zhan.. In de dagelijkse praktijk waren kommen met zwart, groen en wit glazuur gebruikelijk onder Song-gebruikers, waarbij de zwarte een grote prestige genoten..

Een onthullend verhaal over culturele uitwisseling: Japanse monniken die in China studeerden, brachten deze Jian-kommen mee van het Tianmu-gebergte naar Japan. Daar begonnen ze tenmoku te heten, een naam die algemeen werd aangenomen om te verwijzen naar deze stukken zwart glazuur, wat de diepe Song-invloed op de Japanse theeceremonie weerspiegelt..

Waarom de zwarte kommen de koningen van de opgeklopte thee waren en de directe brug naar matcha

Stel je een geurige houten tafel voor, olielampen en twee theemeesters tegenover elkaar. Elk klopt zijn poederthee met een stevige en elegante ritme. De jury kijkt niet alleen naar de smaak: ze zoeken wit, dicht schuim zonder sporen in de kom. In het Song-China was dat schuim de trots van de diancha-techniek. En daar komt de zwarte kom in beeld.

Waarom ze de thee zo prefereerden en welke rol de zwarte kom speelde

• Het schuim regeert: in wedstrijden uit die tijd gold: hoe witter, fijner en blijvender het schuim, hoe beter. Het diepe zwart van de Jian zhan kommen liet die "sneeuw" direct opvallen. Het contrast was geen willekeur, het was een criterium van uitmuntendheid.
• Goed bewaarde warmte: de dikke Jian kommen met ijzerrijke glazuren hielden de temperatuur beter vast. Stabiele warmte helpt het kloppen te binden en het schuim langer te behouden, net als nu wanneer we een goede usucha bereiden.
• Vorm ontworpen om te kloppen: brede mond, wanden die de beweging van de garde opvangen en een bodem met de juiste diepte zodat de thee "lichaam krijgt" zonder te spatten. Het voorverwarmen van de kom was een cruciale stap zodat het schuim schoon "plakt", zonder watermerken op de wand achter te laten.
• Textuur die het licht versterkt: die donkere glazuren met "hazelnootvacht"- of "olieoog"-effecten waren niet alleen mooi. Hun glans en microtextuur lieten het witte laagje dat het schuim achterlaat bij perfect kloppen schitteren.
• Status en verfijnde smaak: keizer Huizong prees expliciet de donkere kommen omdat ze de kleur van de thee "lieten stralen". Het was geen voorbijgaande mode: het was de officiële esthetiek van een kunst.

Van de Jian-kom tot tenmoku en de matcha chawan De Japanse monniken die naar China reisden, werden verliefd op die winnende drie-eenheid: poederthee, energiek opgeklopt, zwarte kom om het schuim te accentueren. Ze brachten Jian kommen mee uit de omgeving van de berg Tianmu en noemden die in Japan tenmoku. In het begin, toen matcha wortel schoot in kloosters en hoven, was de tenmoku de referentiekom. Door de eeuwen heen ontwikkelde de theeceremonie andere chawan-profielen, maar het visuele en functionele principe bleef: een binnenkant die helpt bij het kloppen en die het schuim laat "lezen".

Van China naar Japan: Eisai en de geboorte van de weg van matcha

Aan het einde van de 12e eeuw keerde de zenmonnik Eisai terug uit China met theezaden en vooral met kennis over poederthee en de gezondheidswaarde ervan. In Japan schreef hij Kissa Yojoki, een werk dat de deugden van thee en richtlijnen voor teelt en consumptie uitlegde..

De meest geciteerde scène uit dit verhaal vond plaats in 1214: shogun Minamoto no Sanetomo had een zware kater. Volgens de middeleeuwse kroniek Azuma Kagami bood Eisai hem een kopje thee aan en presenteerde hij zijn verhandeling, waardoor de heerser herstelde. Deze episode versterkte de prestige van thee aan het hof en markeerde een keerpunt in de verspreiding ervan in Japan..

Uji en de consolidatie van matcha: van tencha tot theeceremonie

In de loop van de tijd werd het gebied Uji, in de huidige prefectuur Kyoto, een zenuwcentrum. Daar werd de praktijk van het produceren van tencha, speciaal bewerkte bladeren die, eenmaal gemalen, matcha opleveren, geconsolideerd. De matcha-drank werd verfijnd samen met de cultuur van de theeceremonie, essentieel om zijn identiteit en associatie met Uji te begrijpen.

De traditie van Uji heeft niet alleen ambachtelijke technieken zoals het klassieke schaduwen van theetuinen bewaard, maar onderhoudt ook historische apparatuur in gebruik. Er zijn nog steeds fabrieken die Horiishi-type tencha-droogovens gebruiken, een levend zeldzaamheid die de technische continuïteit sinds vroegere tijden getuigt..

Ondertussen heeft het Chinese erfgoed waar dit verhaal vandaan komt hedendaagse erkenning gekregen: in 2022 werden de traditionele theebewerkings technieken en de bijbehorende sociale praktijken in China opgenomen op de Representatieve Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de UNESCO, waarmee de historische diepgang en culturele relevantie van deze tradities wordt benadrukt.

Snelle chronologie

• 10e-13e eeuw, Song-China: de diancha-methode met gemalen en gezeefde thee wordt gecodificeerd, een brugfase in de theegeschiedenis en directe voorloper van matcha..
• Eind 12e eeuw, Japan: monnik Eisai keert terug uit China met zaden en kennis van theepoeder, en schrijft Kissa Yojoki..
• 1214, Kamakura: Eisai schenkt thee en zijn boek aan shogun Sanetomo, een episode vastgelegd in Azuma Kagami die het prestige van thee in Japan stimuleert..
• Muromachi en Sengoku: in Uji wordt de productie van tencha versterkt en de matcha-drank wordt geïntegreerd en verfijnd samen met de theeceremonie..
• 20e-21e eeuw: Uji behoudt traditionele methoden van schaduwbewerking en droging van tencha; China krijgt internationale erkenning voor zijn levende theecultuur erfgoed..

Veelgestelde vragen

• Wat was de diancha-methode in het Song-China? Het was de bereiding van thee in poedervorm na malen en zeven, met een goed vastgesteld protocol dat het plaatst als een sleutelverbinding tussen oude kookmethoden en latere praktijken, en als directe voorloper van matcha..

• Wat is het verschil tussen tencha en matcha? Tencha is het speciaal bewerkte blad dat, wanneer fijn gemalen, matcha wordt.

• Waarom werden er zwarte kommen gebruikt in de Song-periode? Om esthetiek en visueel contrast met de drank, en vanwege de waardering van de glazuur effecten van de Jian stukken; deze voorkeur werd vastgelegd door keizer Huizong zelf en gaf prestige aan de zwarte kommen, later tenmoku genoemd in Japan.